عبادتها گاهی به صورت «ذکر»تحقق می یابند وگاهی به صورت «حرکت» وزمانی به صورت«ساکن» حرکت مانند طواف خانه خدا،که گشتن به دور کعبه، خود عبادت محسوب می شود وتوقف مانند ماندن در عرفات ومشعر ومنا وماندن در مسجد همراه با تعظیم وبزرگداشت خانه خدا.
تمام عبادتها علاوه براحکام وآدابی که در مرحله اعمال ظاهری ویا نیت دارا می باشند، رموز واسراری رانیز در بردارند که جز اهل شهود ومعرفت به آن دست نمی یابند.
در این مرحله دیگر مسأله واجبات ومستحبات مطرح نیست، بلکه آنچه مهم است، عشق وومحبّت وشهود وحضور می باشدوبس. دیگر نمادها، رسوم ونشانه ها جلوه ای ندارند؛ چراکه انسان عابد از مرحله نشانه ها گذشته وخود را در محضر معبود احساس می نماید. واین جلوه های محبوب است که اورا فرا می خواند و مدهوش می کند. برای رسیدن به چنین مقامی، باید از ظاهر وپوسته عبادات به عمق باطن وحقیقت آنها رسید، واین مرحله جز با معرفت و شناختی عمیق وشهودی از باطن نظام هستی، حاصل نمی شود.
یکی از اسرار عبادات، طهارت ضمیر وپاک سازی لوح جان از غیر خداست، و مسجد مرکز این تطهیر است. چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم پیرامون مسجد می فرماید:
«فیهِ رِجالٌ یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّروُا وَاللهُ یحِبُّ الْمُطَّهّرینَ» (توبه۱۰۸)
درآن(مسجد)مردانی هستند که دوست دارند پاک گردند و خداوند پاکان را دوست می دارد.
بنابراین کسی که در جوار محبوب اقامت می گزیند باید بداند که او خانه خود را محل پاک سازی و تطهیر می داند وکسی را که در آن، به این امر اهتمام ورزد، دوست خود معرفی می نماید.
یکی از بهترین عبادات وفرصت مناسب برای خودسازی، اعتکاف است. می توان در همه کارها قصد تقرب کرد؛ اما اعتکاف، فراغتی برای عبادت وتفکر، و مناجات بامحبوب ومهربانترین مهربانان وخلوت با اوست.
شیرینی عبادت اعتکاف برای تمام کسانی که یک بار معتکف شده اند فراموش نشدنی است. حال معتکف را در لحظات آخر ونزدیک به افطار آخر می شود وصف کرد، کدام لذت دنیایی را می توان با این لذت و حالات خوش معنوی مقایسه نمود؟ چشیدن لذت مناجات با خدای مهربان، زیباترین حسی است که انسان در روی این کره ی خاکی می تواند داشته باشد.
معتکفی را ندیده ایم که بعد از اعتکاف آرزوی دوباره معتکف شدن را نکند. در ایام اعتکاف ما میهمان هستیم ومیزبان خالق کریم واگر میهمان خوبی هم نباشیم صاحب خانه با فضل وکرم خود همه را راضی وخشنود نگه می دارد وخاطره خوشی از این مهمانی در دل ما به یادگار می ماند که فراموش شدنی نیست، خاطره ای که قلم از بیان این حالت روحانی قاصر است. می شود ادعا کرد یکی از دلائل حضور چشمگیر جوانان در این عمل مستحبی، درک همین حالت باشد.
تمام تلاش انبیاء واولیاءوعلماءوروحانیون در طول تاریخ این بوده است که به مخاطبان خود زیبایی وشیرینی با خدا بودن را بچشانند که معتکف این راه طولانی را یک شبه می پیماید.
ازامتیازات دیگر اعتکاف آن است که فرصت عبادت برای انسانها به وجود می آورد. وقتی معتکف اشتغالات روزمره زندگی را کنار بگذارد وشب وروز خود را در خانه خدا، فقط برای انس وراز و نیاز با خداوند متعال صرف کند، فرصت فراغتی برای عبادت به وجود آورده که در فرهنگ اهل بیت عصمت وطهارت(ع) جایگاه ویژه ای دارد وآثار وبرکات فراوانی را برای آن بیان کرده اند.امام صادق(ع) فرمودند:
«در کتاب آسمانی تورات نوشته آمده است: ای فرزند آدم، برای انجام عبادت من فراغتی به وجود آور تا دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بی آن که تو طلب کنی وتقاضا نمایی، حاجتت را برآورم ومن خود ملزم می دانم که حوائج تورا برطرف سازم. با فضیلت ترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد وبا اشتیاق تمام عبادت را به آغوش بکشد واز دل وجان آن را دوست بدارد واعضاء وجوارح خود را در راه عبادت به حرکت درآورد وفراغتی ایجادکند که در ساعت فراغت به انجام عبادت بپردازد.»(اصول کافی،ج۲،ص۸۳؛بحارالانوار،ج۷۰،ص۲۵۲)
اعتکاف علاوه براینکه معجونی از چند عبادت بزرگ همچون حضور در خانه خدا وروزه داری است مقدمه عباداتی مانندانس با قرآن، دعا، نمازجماعت، نماز شب وتفکر وتوبه را فراهم می کند.
بعضی از عملکردها،تعادل روحی و روانی را از بین می برند؛ مانند تصمیمات اشتباه در زندگی، سرخوردگی اقتصادی، ناامیدی، اضطراب، قتل خطایی، وسواس وگناهان بزرگ که انسان را دچار عذاب وجدان می کند وآرامش روحی وروانی او را می گیرند. یکی ازراه های رهایی از این آشفتگی، اعتکاف است. وقتی خاطرات معتکفین را بررسی می کنیم، می بینیم در خاطرات معتکفان مواردی دیده می شود که انسان مسلمان توانسته است مشکلات بسیار بزرگ را در مدت کوتاه اعتکاف بدون هیچ نوع معجزه ای وتنها با معجون شفابخش اعتکاف حل کند، مشکلاتی که گره اصلی آن در وجود وروان خود آدمی است.
دلیل دیگر براین ادعا، داستان ابولبابه در جریان بنی قریظه است که پیامبر(ص) به دلیل پیمان شکنی وخیانت یهودیان بنی قریظه به اسلام، به قلعه آنها لشگر کشید وآن را محاصره کرد وتصمیم گرفت که کار آنها را یکسره کند. از طایفه «اوس» گروهی حضورپیامبر(ص) آمدند وگفتند: همان گونه که طایفه بنی قینقاع را به «خزرج» بخشیدی، بنی قریظه را به ما ببخش. پیامبر(ص) فرمود: آیا راضی می شوید یک نفر از طایفه شما(اوس)را برای حکم کردن بفرستم؟ گفتند: آری فرمود:سعدمعاذ؛ بنی قریظه رضایت ندادند و گفتند: ابولبابه را نزد ما بفرست تا با او مشورت کنیم.
اوبا اشاره به پیامبر خیانت کرد وآیه نازل شد:«ای مؤمنان به خدا وپیامبر خیانت نکنید وخائن در امانت هم نباشید. همانا اموال وفرزندان شما اسباب امتحان شمایند وپاداش بزرگ نزد خداست»(انفال،۲۷و۲۸)
در حال شرمندگی، از قلعه بیرون آمد ویکسره به مسجد مدینه رفت وخود را به یکی از ستون های مسجد بست وگفت:خدایا تا توبه من قبول نشود، هرگز خودم را از ستون مسجد باز نخواهم کرد.
گفته اند که دخترش تنها برای خواندن نماز،یا خوردن غذا یا ضرورت دیگری از ستون باز می کرد.
بعد از گذشت چند روز، آیه بر پیامبر(ص) نازل شد:
«گروهی دیگر به گناهان خود اعتراف کردند وکار خوب وبد را به هم آمیختند؛ امید می رود که خداوند توبه آن ها را بپذیرد؛ به یقین خداوند آمرزنده ومهربان است». (توبه،۱۰۲)
مردم که خبر قبولی توبه ابولبابه را شنیدند، به مسجد هجوم آوردند تا او را از ستون بگشایند؛ اما او گفت: شما را به خدا سوگند کسی جز پیامبر(ص) مرا باز نکند. هنگام نماز صبح، پیامبر(ص) به مسجد آمد وابولبابه را از ستون گشود وفرمودند:«تو اکنون حالت آن بچه ای را داری که تازه از مادر متولد شده و دیگر لکه ای از گناه در وجودت نیست».(اقتباس از مجمع البیان،ذیل آیه۱۰۲توبه)
اعتکاف در مسجد، فرصتی است که انسانها با تمام مشکلات ومشاغل اجتماعی چند روزی، هرچند کوتاه، از جامعه ومردم جدا شوند وبه درون گرایی روی آورند. معتکف در فضای روحانی وتقدس مسجد فرصتی مناسب می یابد تا با کاوش در باره انگیزه ها وروحیات خویش بپردازد ودر راستای رفع نقصان و تکامل خود بکوشد.
اعتکاف و خلوت برای آن صورت می گیرد که آدمی بتواند خود واقعی اش را از خود ساختگی وکاذب تشخیص دهد وتمام تلاش خود را گرد محور «خوداصیلش» صورت دهد؛ برای چنین هدفی لازم است مدتی را در گوشه نشینی و دوری از جمعیت به سر برد تا هم شناخت درستی از خودش بدست آورد هم به توانایی ها وناتوانی های خود پی ببرد. آدمیان تنها جایی که می توانند به این اهداف برسند هنگام تنهایی است؛ زیرا بسیاری از عوامل ومحرکاتی که باعث ظهور برخی از افعال ویا عکس العمل های مصنوعی می شود در تنهایی تأثیرندارد، در آنجاست که انسان می تواند زندگی حقیقی را تجربه کند ویافته های خود را به جان وروح خود مرتبط سازد ناگفته نماند که هر چند تنهایی می تواند باعث صعود انسان شود؛ اما سقوط انسان را هم رقم می زند؛ چرا که شیطان بهترین فرصت را برای گمراهی انسان، تنهایی او می داند واگر نتواند او را به گناه بکشد دست کم او را می ترساند واعتکاف با اینکه گونه ای از تنهایی است ولی در مسجد ودر جمع مردم صورت می گیرد.
انسانها در زندگی فرصت های مختلفی برای تفکر دارند؛ مثل ساعاتی که در عبور ومرورندو… که معمولا” این تفکرات ثمره خاصی ندارند وبیشتر تخیل است تا تفکر؛ ولی تفکر وتصمیم گیری در ایام اعتکاف انسجام وبرکت دارد وگاه مسیر زندگی انسانها را عوض می کند؛ زیرا تقدس مکان وخلوت گزینی وقتی سود وثمر دارد که با فرصت مناسب همراه باشد.
یکی از ویژگی های اعتکاف این است که بهترین فرصت را برای تفکر بوجود می آورد بنابراین معتکف بهترین فرصت برای عبادت تفکر را دارد، در حدیثی از پیامبر(ص) داریم «یک ساعت فکر کردن از شصت سال عبادت بهتر است». در اعتکاف نیز مقدمات تفکر فراهم می آید.
ودیگر اینکه روزه راداردکه سپر توهمات شیطانی وشکم خالی جای حکمت ومورد رضایت خداوند است.
حضور در مسجد راداراست که مکانی نورانی است محل یافتن رفیقان و همفکران سالم وعاقل ومحرک عقل انسانی است.
ممنوع بودن پرداختن به امور دنیایی مثل خرید وفروش که اشتغال به دنیاست.
اندیشیدن در آثار وعظمت خداوند، تفکر درباره زیبایی های دین، ارزشهای والای انسان در مقام خلیفته اللهی وزندگی ابدی انسان وتفکر در باره عملکرد روزانه وتصمیمات آینده.
اعتکاف آثار اخروی زیادی را در خود جای داده هم چون بخشش گناهان طبق حدیث «مَنْ اعْتَکَفَ إیمَاناًوَاحْتِسَاباًغَفَرَلَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»الجامع الصغیر،سیوطی،ج۲،ص،۵۷۵
پاداش دو حج ودو عمره طبق حدیث امام صادق(ع) از قول پیامبر(ص) «اعْتِکَافُ عَشْرٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ یعْدِلُ حَجَّتَینِ وَ عُمْرَتَینِ»(وسایل الشیعه،ج۷،ص۳۹)
ونیزآثار دنیوی زیادی رابرای معتکف به ارمغان می آوردهمانند:
استراحت روح وجان
ورزش اراده، اراده قوی یکی از عوامل مهم در رسیدن به مال ومقام وشهرت وآبروست که در اعتکاف با نخوردن وبیرون نرفتن از مسجد تقویت می شود.
استقامت.
شناخت وابستگی ها؛ کسانی که هرروز سرکار می روند وبا خانواده ارتباط دارند ، قهراً یک وابستگی بین آنها ایجاد می شود چه رسد به وابسته بودن به شغل،برنامه های تلویزیون،موبایل وغیره که دست کم در سه شبانه روز جدایی،شدت ومیزان این وابستگیها شناخته می شود.
تمرین جماعت
اعتکاف تمرینی برای حضور قبل نماز وبعد از نمازدر مسجد واستفاده از همه ابعاد وحالات مسجد است.
دست شستن از غیرخدا
دوستی وآشنا شدن با مؤمنان جداگشتن از گناهان و گنه کاران شناخت مسجد بدون بدعت وخرافات ودر نهایت نزدیکی به خداوند که همه وهمه سبب نورانیت دل می شوند. سبب دل گسستن از دنیا می شوند وفرصت حضوری عارفانه وعاشقانه را در محضر خداوند به دست می دهند،به عمربرکت، به فکرنفوذوتعمق وبه زندگی معنا وسازندگی می بخشد.
