مدرسه علمیه حضرت زهرا(س) دورود

انا لله و انا الیه راجعون
در مورخ 13/10/94 روز یکشنبه به مناسبت شهادت مظلومانه آیت الله شیخ نمر مدرسه علمیه حضرت زهرا علیها السلام تجمع اعتراض آمیز برگزار گردید .معاون فرهنگی مدرسه به عنوان سخنران جلسه گفت: ما نیز به نوبه خود این اقدام وحشیانه و ددمنشانه رژیم آل سعود را محکوم نموده و شهادت این عالم بزرگ شیعی را که برگ سبزی در دفتر پر افتخار اسلام است را به محضر مقدس امام زمان (عج الله تعالی فرجه الشریف) ،مقام معظم رهبری علما و آزادگان جهان تبریک و تسلیت عرض می نماییم . آل سعود باید بداند خون امثال شیخ نمر تا ابد مهر خباثت و تکفیر آل سعود خواهد بود .و با خاموش نمودن یک خورشید هزاران ستاره در آسمان اسلام خواهد درخشید ، بسیار روشن است که آل سعود با همکاری و تایید آمریکا این جنایت عظیم را رقم زده در حالی که آل سعود نفس های آخر خود را می زند و امت اسلام هرگز در مقابل این جنایات ساکت نخواهد ماند .
در پایان تمامی خواهران با امضای توماری این جتایت را محکوم نمودند .

حماسه نهم دی ماه و حضور عاشورايی مردم حماسه ساز و ولايتمدار ايران اسلامی در راهپيمايی 9 دی ماه 1388 نقطه عطفی در تاريخ انقلاب و برگ زريّن ديگری در افتخارات مرد و زن ايرانی به حساب می آيد . حماسه 9 دی نماد عزّت، استقلال و بصيرت مردمی است که تا پای جان برای حفظ اصول اسلام و آرمان‌های انقلاب ايستاده اند و با صدای رسا اعلام کردند که اگر دشمن در برابر دين آنها بايستد در برابرتمام دنيای آنها خواهند ايستاد. روز نهم دی ماه در تاريخ انقلاب اسلامی با عنوان روز «بصيرت» تبديل به يوم الله و ماندگار گرديد. در اين روز ماندگار و تاريخی ملت هميشه در صحنه ايران اسلامی، حماسه ای ديگر آفريد و دشمنان خدا و دينش را مأيوس و نااميد ساخت و قلب امام زمان (عج) و نائب بر حقش حضرت آيت الله العظمی خامنه ای(دامت برکاته) را شاد ساخت.
اين روز می توان گفت نهم دی، روز غلبه جنود الهی بر جنود شيطان است. روز خروش ملت ايران و آشکار ساختن خشم مقدس در برابر اهانت ها و حرمت شکنی های عده ای غافل و يا مزدور وابسته به اجانب نسبت به مقدسات در روز عاشورای حسينی است. روز نهم دی در واقع روز نه گفتن ملت ايران به سران فتنه و آری گفتن به نظام اسلامی و بيعت مجدد مردم با آرمان های والای حضرت امام خمينی(ره) و رهبر فرزانه انقلاب اسلامی است. مردم در اين روز، تير خلاص را به سران فتنه شليک و پشت پيکر نامبارک فتنه را به خاک ماليدند.
در روز نهم دی ماه 1388، مشروعيت سياسی نظام اسلامی ايران بار ديگر با حضور خودجوش ده ها ميليونی مردم در تهران و تمامی شهرهای ديگر کشور به جهانيان اعلام گرديد.
روز نهم دی، روزی است که مردم ايران نشان دادند دشمنان خود و انقلاب خود را به خوبی می شناسند و هرگز فريب حيله ها و نيرنگ های آنان را نمی خورند. روز نهم دی روزی است که مردم ايران نشان دادند که با بصيرتند و در ميان گرد و غباری که فتنه گران به پا کرده اند هرگز، نه راه را گم می کنند و نه دست از راهبر واقعی که همانا ولايت فقيه است، بر می دارند و در نهايت روز نهم دی روزی است که مردم مسلمان و انقلابی ايران نشان دادند که اين جمله حضرت امام (ره) را که فرمودند: «پشتيبان ولايت فقيه باشيد تا به مملکت تان آسيب نرسد» به خوبی در عمل به آن معتقد و پايبند هستند. نهم دی ماه يک هزار و سی صد و هشتاد و هشت، جشن بلوغ فکری و شخصيتی نظام اسلامی بود.
9 دی، عرق شرم امت را در طول تاريخ به خاطر بی بصيرتی در ماجرای سقيفه پاک کرد.
9 دی، درد کوته بينی حکميت را تا حدودی التيام داد و بر آن مرهمی شد.
9 دی، سوزش خيانت جمل و نهروان را کمی خنک کرد و از تکرار غربت 25 ساله جلوگيری کرد.
9 دی، فرق کوفه و تهران، عراق و ايران را نشان داد و آب رفته را به جوی بازگرداند.
9 دی، ايران، بدون خواست سفير حسين، بيعت مجدد کرد و بر سر بيعتش ماند.
9 دی، ندای هل من ناصر بلند نشد ولی فرياد لبيک يا حسين تا آسمان به گوش همه رسيد.
9 دی، شش ماهه، سه ساله، جوان، پير، زن، مرد، ويلچری، شيميايی و … داشت.
9 دی، نه دی زمستان بود ولی درخت انقلاب در آن سرمای زمستان گل داده بود.
9 دی، در ايران بود ولی پايه های کاخ سفيد در مکان و کاخ سبز معاويه در زمان را لرزاند.
9 دی، قيام مختار نبود، ولی اگر مختار هم زنده بود در مقابل آن کرنش می کرد.
9 دی، مانور اعلام آمادگی ياران آخر الزمان مهدی (عج) بود.
9 دی، شروع حرکت و يک فرهنگ بود يعنی «عزت خواهي»
9 دی، يک روز بود ولی خيرٌ مِن الفِ شَهر بود.
9 دی، مبيّن کوثر و ابتر بود که گفتند خامنه ای کوثر است، دشمن او ابتر است.
9 دی، عاشورا بود و ايران کربلا.
9 دی، ثمره ی خون شهيد آيت ها، مطهری ها، بهشتی ها، باکری ها، همت ها و … بود.

9 دی، تاريخ نبود، بلکه خود تاريخ ساز بود.
9 دی، روز بخشش فريب خوردگان و روز غضب بر فتنه گران توسط امت بود.
9 دی، آموخت که نيازی نيست هميشه وليّ در بين باشد بلکه کافی است وليّ در دل باشد.
9 دی، غدير خم بود در کوير قم و سراسر ايران.
9 دی، نور بصيرت الهی بود در دلهای امت.
هرچه خواستم بگويم که 9 دی چيست، زبان الکن بود و قلم قاصر. فقط می توانم که بگويم 9 دی، 9 دی بود و بس.

ای جلوه رخت زده آتش به جان گل
نامت محمد است و نشانت، نشان گل

ميلاد باشكوه تو ای باغبان نور
همزاد نغمه‌خوانی بلبل زمان گل

قرآن تويی چو خيره نظر می‌كنم به نور
گل می‌كند دوباره نگاهم ميان گل

اين جای حيرت است كه در گلشن كساء
هم شاخه گلی تو و هم باغبان گل

حجت الاسلام والمسلمين قدس از شاگردان آيت الله بهجت نقل مي‌كند، روزي آقاي بهجت در رابطه با بزرگواري و اغماض ائمه اطهار صلوات الله عليهم فرمودند» :در نزديكي نجف اشرف، در محل تلاقي دو رودخانه فرات و دجله آباديي است به نام «مصيب»، كه مردي شيعه براي زيارت مولاي متقيان امير المؤمنين عليه السلام از آنجا عبور مي‌كرد و مردي كه در سر راه مرد شيعه خانه داشت همواره هنگام رفت و آمد او چون مي‌دانست وي به زيارت حضرت علي عليه السلام مي‌رود او را مسخره مي‌كرد. حتي يك بار به ساحت مقدس آقا جسارت كرد، و مرد شيعه خيلي ناراحت شد. چون خدمت آقا مشرف شد خيلي بي تابي كرد و ناله زد كه: تو مي‌داني اين مخالف چه مي‌كند. آن شب آقا را در خواب ديد و شكايت كرد آقا فرمود: او بر ما حقي دارد كه هر چه بكند در دنيا نمي‌توانيم او را كيفر دهيم. شيعه مي‌گويد عرض كردم: آري، لابد به خاطر آن جسارتهايي كه او مي‌كند بر شما حق پيدا كرده است؟ ! حضرت فرمودند: بله او روزي در محل تلاقي آب فرات و دجله نشسته بود و به فرات نگاه مي‌كرد، ناگهان جريان كربلا و منع آب از حضرت سيد الشهدا عليه السلام به خاطرش افتاد و پيش خود گفت: عمر بن سعد كار خوبي نكرد كه اينها را تشنه كشت، خوب بود به آنها آب مي‌داد بعد همه را مي‌كشت، و ناراحت شد و يك قطره اشك از چشم او ريخت، از اين جهت بر ما حقي پيدا كرد كه نمي‌توانيم او را جزا بدهيم.

آن مرد شيعه مي‌گويد: از خواب بيدار شدم، به محل برگشتم، سر راه آن سني با من برخورد كرد و با تمسخر گفت: آقا را ديدي و از طرف ما پيام رساندي؟ ! مرد شيعه گفت: آري پيام رساندم و پيامي دارم. او خنديد و گفت: بگو چيست؟ مرد شيعه جريان را تا آخر تعريف كرد. وقتي رسيد به فرمايش امام عليه السلام كه وي به آب نگاهي كرد و به ياد كربلا افتاد و…، مرد سني تا شنيد سر به زير افكند و كمي به فكر فرو رفت و گفت: خدايا، در آن زمان هيچ كس در آنجا نبود و من اين را به كسي نگفته بودم، آقا از كجا فهميد. بلافاصله گفت: أشهد أن لا إله إلا الله، و أن محمداً رسول الله، و أن علياً أميرالمؤمنين وليّ الله و وصيّ رسول الله و شيعه شد

شاید بهترین عبارتی که بخواهد فضای این روزهای شهرهای عراق به ویژه نجف و کربلا را توصیف کند این مصرع باشد که می گوید “بازین چه شورش است که در خلق عالم است”

کسی که حال و هوای این روزها را در عتبات درک کرده باشد واقعا شورش و خیزش عظیمی را می بیند شوری وصف نشدنی. یک اقیانوس از مردم که برای رساندن خود به کربلا آمده اند اما چه جور آمدنی؛ در میان زوار، خیل عظیم آنها کسانی هستند که فقط خود را از مرز رد کرده اند دیگر نه جایی برای خواب دارند نه خوراکی به همراه حتی وسیله برای رساندن خود به نجف و اول مسیر پیاده روی هم ندارند و بعضا در پشت کامیون ها و ماشین های در حال عبور و مرور خود را به مسیر پیاده روی می رسانند.

وقتی درشهر نجف قدم می زنی کسانی را شاهد هستی که در گوشه ای از خیابان و پیاده رو روی زمین خود را جای داده اند و شب ها را در همان جا با یک پتو می خوابند و ٨٠ کیلومتر پیاده روی در گرما و سرما سختی در پپش رو دارند اما آنچه انجا ذهن را مشغول می کند این است که چه چیزی اینها را تا اینجا کشانده است؟ چه آنها را آماده این همه سختی می کند؟ آیا چیزی جز عشق حضرت اباعبدالله الحسین است. عشقی در تمام کوچه و پس کوچه های نجف و راه کربلا موج می زند و با چشم قابل مشاهده است البته نمی توان آن را درک کرد مگر اینکه یکی از راهپیمایان بود، قطره ای از این دریای مواج رو به اقیانوس کربلا.

وقتی درشهر نجف قدم می زنی خیل کسانی را شاهد هستی که در گوشه ای از خیابان و پیاده رو روی زمین خود را جای داده اند و شب ها را در همان جا با یک پتو می خوابند و 80 کیلومتر پیاده روی در گرما و سرما سختی در پپش رو دارند اما آنچه آنجا ذهن را مشغول می کند این است که چه چیزی اینها را تا اینجا کشانده است؟ چه آنها را آماده این همه سختی می کند؟
اما این راهپیمایی و گردهمایی زوار در دل خود پر از زیبایی ها و خوبی ها است. موردی که وجودش آنچه تا الان وصف آن رفت را صد برابر زیبا تر می کند و انسان را مبهوت. انسان با دیدن این دریای خوبی ها در یکجا ودرک شیرینی آن آرزو می کند کاش کل یوم برای ما در زندگی مان اربعین بود. کاش که ما در کل سال چنین راهپیمایانی به سمت خدا باشیم.

در این راهپیمایی زیبابی های معنوی جای خود را دارد اما آنچه در کنار آن بسیار خودنمایی می کند زیبایی های اجتماعی است. شاید اولین موردی که به چشم می آید بحث روابط اجتماعی مثبتی است که در میان افراد بر قرار است یک هم زیستی و تعامل مثبت و فزینده بدون توجه به ملیت ها همه در کنار یکدیگر چون برادر در حال ارتباط و زندگی هستند به یکدیگر روی خوش نشان می دهند و با هم احساس نزدیکی می کنند.

اما این هم زیستی مثبت در دل خود نمود و مصداق های زیادی دارد اینکه افراد در این تعامل تعاون و همکاری خوبی با یکدیگر دارند هر آنچه از دستشان برآید برای کمک به دیگران می کنند شاید نمود جالب آن در روحیه گرم اهالی عراق در استقبال و مهمان نوازی از زائران کربلا باشد، در مدت این چند روز شاید بتوان صدها خاطره ثبت کرد که یک عراقی عده ای را که جا و مکان نداشتند به خانه خود برده و خیلی گرم و مفصل از آنها پذیرایی کرده است.

اما مورد دیگر در این کمک به یکدیگر دردجویی و رفع مشکلات است. اگر زائری برایش مشکلی پیش آمده باشد یقینا با عنایت امام حسین و به وسیله زوار مشکلش حل خواهد شد. کسی اگر از گروهش جامانده باشد گروهی دیگر او را با خود همراه خواهد کرد اگر پولش را گم کرده باشد به او کمک می کنند و….

تحمل شرایط سخت به خاطر هدفی بزرگتر موضوعی دیگر بود که فرهنگ آن را در زندگی اجتماعی چند روزه افراد در عراق مشاهده می کنید. گاهی انسان برای به دست آوردن ارزشی سختی ها را به جان می خرد در واقع می توان از آن با عنوان روحیه آرمان گرایی نام برد البته وجه دیگر آن نیز گذشت است مسئله ای که بسیار در این سفر دیده میشود و جریان دارد. صبر هم در کنار گذشت موردی است که بسیار در این سفر دیده می شود کسانی که بر شرایط سخت صبر می کنند، بر گرسنگی صبر می کنند بر رفتار گاها بد دیگران صبر می کنند.

جامانده های اربعین حسینی هر چند نتوانستند خود را به خیل زوار کربلا برسانند و در ثواب قدم های انها شریک شوند اما می توانند خود را در ثواب عمل به ارزش های مذکور که برگرفته از توصیه های اسلامی است شریک کنند، از فضیلت های چنین ارزش هایی در میان زائران بهره مند شوند و حداقل خود را در این مورد بدانها برسانند
اما ارزشهای دیگری اجتماعی بسیاری هستند که در این سفر به چشم می آیند که در جامعه خود امروز فقدان آنها به چشم می آیند ارزش هایی چون صداقت، خوش وریی، اعتماد به دیگران، توجه به محیط زیست، احترام به بزرگترها، دستگیری از کوچک ترها و….

این دریای در حال پیوستن به اقیانوس کربلا پر است از در و مرجان هایی که برگرفته از ارزش های مکتب حسینی هستند ارزش هایی الهی که در سبک زندگی پیاده روهای اربعین می درخشد و امید است که فقط در این چند روز ظهور پیدا نکند و بعد فراموش شود بلکه انشالله با زوار به میان جامعه بر گردد.

جامانده های اربعین حسینی هر چند نتوانستند خود را به خیل زوار کربلا برسانند و در ثواب قدم های آنها شریک شوند اما می توانند خود را در ثواب عمل به ارزش های مذکور که برگرفته از توصیه های اسلامی است شریک کنند، از فضیلت های چنین ارزش هایی در میان زائران بهره مند شوند و حداقل خود را در این مورد بدانها برسانند. این روزها حس خوبی که در میان پیاده روهای اربعین در تعامل با یکدیگرجاری است را می توان کسب کرد، بیایید خود را در همین جا بدانها برسانیم.

همه رفتند و دل بی سر و پا جا مانده

از هوای حرم کرب و بلا جا مانده

به گمانم که میان همه زائر های

فقط امضای برات دل ما جا مانده

یک به یک می رسد از هر طرفی نامه دوست

که حلالم بکن ای از همه جا مانده

صرف کردند همه فعل خداحافظی و

یک نفر هست ز جمع رفقا جا مانده

اربعین، پای پیاده، حرم حضرت عشق

حسرتش بر دل تنهای گدا جا مانده

قصه این است که من لایق آقا نشدم

از همین است که این من ز شما جا مانده

نام ما را بنویسید کف صحن حسین

بنویسید که یک بی سر و پا جا مانده …

12

کَربَلا مرکز استان کربلا، از شهرهای جنوبی کشور عراق، با جمعیت ۵۷۲٬۳۰۰ نفر (۲۰۰۳ م) در ناحیه غربی فرات قرار دارد و فاصله‌اش تا بغداد ۹۷ کیلومتر است.

شهرت این شهر با نبرد کربلا در دهم محرم ۶۱ هجری قمری پیوند دارد. حرم حسین بن علی در شهر کربلا از مکان‌های مقدس اسلامی و زیارتگاه مسلمانان شیعه است.

این شهر تا سال ۶۱ هجری قمری بیابانی بوده‌است به نام‌های نینوا، غاضریه و طف. اما بعد از سال ۶۱ قمری و رویداد کربلا، به‌تدریج مورد توجه شیعیان قرار گرفت و پس از ساخت گنبد و بارگاه برای کشته‌شدگان کربلا، به یکی از شهرهای زیارتی عراق تبدیل شد.

بنابر برخی گفته‌ها، حسین بن علی گوشه‌ای از زمین کربلا (زمینی به مساحت ۳۶ کیلومتر مربع) را که اکنون شامل قبر او و سایر کشته‌شدگان کربلا می‌شود، به شصت هزار درهم از مردم نینوا و غاضریه خریداری کرد و با آنها شرط کرد که مردم را برای زیارت به خاک سپردگانش راهنمایی کنند و از زائرین قبرش تا سه روز پذیرایی کنند.
درباره کربلا

کربلا از ثروتمندترین شهرهای عراق است و منابع اصلی درآمد آن از زائرین اماکن مذهبی و کشاورزی و بویژه محصول خرما است. این شهر از دو بخش قدیم یا بخش مذهبی و کربلای جدید تشکیل شده‌است. مدارس اسلامی و ساختمان‌های دولتی زیادی نیز در کربلا متمرکز شده‌اند.

حرم حسین بن علی که در برخی از منابع نیز آن را مسجدالحسین نامگذاری کرده‌اند، در مرکز بخش مذهبی شهر کربلا قرار دارد. در روز اربعین بسیاری از مسلمانان و شیعیان جهت زیارت این مکان به شهر کربلا می‌آیند. بسیاری از زائران مسن نیز به کربلا می‌آیند تا آخرین سال‌ها و روزهای زندگی خود را در این شهر سپری کنند.

به دلیل وجود حرم حسین در شهر کربلا، ۱۰۰ مسجد و ۲۳ مدرسه دینی در این شهر ساخته شده‌است.
علمای مدفون در حرم امام حسین علیه السلام

وحید بهبهانی
میرزا مهدی شهرستانی (از مهادی اربعه)
عبدالله مامقانی
سید محمد حسین شهرستانی
سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)
میرزا محمدتقی شیرازی
سید محمدعلی شهرستانی
میرزا سید مهدی حسینی شیرازی
ملا حسینقلی همدانی
سید مرتضی کشمیری
سید محمدرضا شیرازی[۱]

رجال سیاسی ایرانی مدفون در کربلا

کربلا، مدفن بسیاری از مشاهیر، پادشاهان و رجال سیاسی ایرانی بوده‌است، در مطلب زیر به بررسی این افراد می‌پردازیم:
پادشاهان آل بویه

پادشاهان آل بویه قدیمی ترین پادشاهان دفن شده در حائر حسین هستند. بسیاری از این امیران شیعه در توسعه، بازسازی و تزیین حرم حسین و دیگر امامان شیعه نقش مؤثری داشتند. چند تن از آنان در داخل بقعه‌ای در صحن کوچک خاک شده‌اند. در زمان‌های پیشین، بقعه‌ای بر فراز قبر آنان وجود داشت که در میان مردم به بقعه آل بویه شهرت داشت. در ۱۲۶۸ ق عبدالرسول خالصی به دستور رییس اوقاف وقت عراق این بقعه و آثار تاریخی آن را تخریب کرد.
مظفرالدین‌شاه قاجار

مظفرالدین‌شاه از پادشاهان قاجار است که فرمان مشروطیت را در ۱۳۲۴ ق صادر کرد و در همان سال از دنیا رفت. بر اساس وصیت‌اش او را در کربلا به خاک سپردند. قبر مظفرالدین‌شاه داخل رواق فقیهان یا رواق پادشاهان است و روی آن با موزائیک فرش شده‌است.
محمدعلی‌شاه

محمدعلی‌شاه فرزند مظفرالدین‌شاه از پادشاهان دوره قاجار و از مخالفان مشروطه است که به سبب به توپ بستن مجلس شورای ملی شهرت دارد. وی در ۱۳۴۱ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش دفن شد. این قبر نیز با موزائیک فرش شده و اثری از خود قبر نیست.
احمد شاه

احمدشاه قاجار فرزند محمدعلی‌شاه و آخرین پادشاه سلسله قاجار است که در دوران وی کودتای ۱۲۹۹ رضاشاه به وقوع پیوست. او در ۱۳۴۸ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد. روی قبر وی را با موزائیک فرش کرده‌اند.
امیر کبیر

میرزا تقی خان هزاوه‌ای مشهور به امیر کبیر، صدراعظم معروف و شهیر عصر ناصرالدین‌شاه است که به دستور وی در ۱۲۹۸ ق در حمام فین کاشان به قتل رسید و در رواق پادشاهان به خاک سپرده شد. در کنار قبر وی فرزندش ساعدالملک و برادرش میرزا حسین‌خان دفن شده‌اند.
سلطان حمزه میرزا صفوی

حمزه میرزا فرزند شاه اسماعیل صفوی از شاعران و ادیبان عصر صفوی بود. وی در ۹۹۷ ق در اردبیل از دنیا رفت و در داخل حرم امام و در رواق پادشاهان به خاک سپرده شد. حمزه میرزا دیوان شعر و کتابی در سلسله انساب و شرح حال شاعران و عالمان از خود به یادگار گذاشت.
میرزا شفیع خان مازندرانی

میرزا شفیع مازندرانی صدراعظم فتحعلی‌شاه در عصر قاجار است که در ۱۲۲۴ ق درگذشت و در رواق پادشاهان دفن شد.
میرزا موسی وزیر

میرزا موسی وزیرلشکر آشتیانی از حکم‎رانان عصر ناصری در ایوانی در سمت جنوبی صحن به خاک سپرده شده‌است.
معیر الممالک

دوستعلی معیرالممالک، رئیس ضراب خانه و امور دارایی عصر ناصری، در داخل رواق دفن است. قبر او در اتاقی کوچک و آینه کاری شده قرار دارد.
حاجی میرزا آغاسی

حاجی میرزا آقاسی از وزیران عصر محمد شاه قاجار است. او را در رواق پادشاهان به خاک سپردند.
ظل السلطان

ظل‌السلطان فرزند ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان در عصر ناصری و مظفری است. قبر وی در رواق پادشاهان قرار دارد.
زاهدالدین شاه

شاهزاده هندی، برادر محمد نجف میرزا، به همراه چند تن از شاهزاده‌های هندی معاصر هند در رواق جنوبی دفن شده و مقبره کوچک آنان با آینه تذهیب شده‌است. معروف‌ترین آن شاهزاده‌ها، غیر از زاهدالدین شاه، سلطان برهان نظام شاه پسر سلطان احمد هندی است که در ۹۶۱ ق در هند از دنیا رفت.

منبع: عتبات عالیات عراق؛ دکتر اصغر قائدان

نماز

شما را سفارش می کنم به اینکه نمازهایتان را در بهترین و با فضیلت ترین اوقات آنها به جا بیاورید و آن نمازها با نوافل، 51 رکعت است؛ پس اگر نتوانستید، 44 رکعت بخوانید و اگر مشغله های دنیوی نگذاشت آنها را به جا آورید، حداقل نماز توابین را بخوانید [ نماز اهل انابه و توبه هشت رکعت هنگام زوال است ].

مرحوم علامه طباطبایی و آیت الله بهجت از ایشان نقل می کنند که می فرمودند: « اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند. »

مرحوم آقای سید هاشم رضوی هندی می فرمایند: روزی یکی را به محضر آقای قاضی آوردند که مثلا آقا دستش را بگیرد و راهنمایی اش کند.

مرحوم آقای قاضی فرموده بودند: « به این آقا بگویید که نماز را در اول وقت بخواند. »بعد معلوم شد که آن آقا وسواس در عبادات داشته و نماز را تا آخر وقت به تأخیر می انداخته است.

اما وصیت های دیگر، عمده آنها نماز است. می فرمودند نماز را بازاری نکنید اول وقت به جا بیاورید با خضوع و خشوع. اگر نماز را تحفظ کردید همه چیزتان محفوظ میماند و تسبیح صدیقه کبری سلام الله علیها که از ذکر کبیر به شمار می آید و آیت الکرسی در تعقیب نماز ترک نشود.

دعا در قنوت نماز

آقای قاضی به شاگردان خود دستور می دادند این دعا را در قنوت نماز هایشان بخوانند: « اللهم ارزقنی حبّک و حبّ ما تحبه، و حبّ من یحبّک، والعمل الذی یبلغنی إلی حبّک واجعل حبّک احبّ الاشیاء إلی. »

قرآن

آقای سید محمد حسن قاضی می فرمایند: « چند سفارش ایشان عبارت است از: اول روخوانی قرآن. می فرمودند قرآن را خوب و صحیح بخوانید. توصیه دیگر ایشان راجع به دوره تاریخ اسلام بود. می فرمودند یک دوره تاریخ اسلام را از ولادت حضرت پیغمبر(ص) تا 255 هـ.ق یا 260 هـ.ق بخوانید. و بعد از عمل به این ها می فرمودند برو نمازشب بخوان! »

آیت الله قاضی در نامه ای به آیت الله طباطبایی می فرمودند: « دستورالعمل، قرآن کریم است؛ فیه دواء کل دواء و شفاء کل عله و دوا کل غله علماً و عملاً و حالاً.

آن قره العیون مخلصین را همیشه جلوی چشم داشته باشید و با آن هادی طریق مقیم و صراط مستقیم سیر نمایید و از جمله سیرهای شریف آن قرائت است به حسن صورت و آداب دیگر، خصوص در بطون لیالی…»

و نیز:« بر شما باد به قرائت قرآن کریم در شب با صدای زیبا و غم انگیز، پس آن نوشیدنی و شراب مۆمنان است. تلاوت قرآن کمتر از یک جزء نباشد. »

نماز شب

« اما نماز شب پس هیچ چاره و گریزی برای مۆمنین از آن نیست، و تعجب از کسی است که می خواهد به کمال دست یابد و در حالی که برای نماز شب قیام نمی کند و ما نشنیدیم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر به وسیله نماز شب. »

علامه طباطبایی می فرمودند: « چون در نجف اشرف برای تحصیل مشرف شدم، از نقطه نظر قرابت و خویشاوندی گاه گاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می شدم تا یک روز در مدرسه ای ایستاده بودم که مرحوم قاضی از آن جا عبور می کردند.

چون به من رسیدند، دست خود را روی شانه من گذاردند و گفتند: ای فرزند! دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان! »

حاج سید هاشم حداد می فرمودند: « مرحوم آقا خودش این طور بود و به ما هم این طور دستور داده بود که در میان شب وقتی برای نماز شب برمی خیزید، چیز مختصری تناول کنید، مثلاً چای یا دوغ یا یک خوشه انگور یا چیز مختصر دیگری که بدن شما از کسالت بیرون آید و نشاط برای عبادت داشته باشید. »

توسل به ائمه أطهار(ع)

آیت الله سید علی آقا قاضی در یکی از نامه هایش چنین مرقوم فرمودند: « …. و تمام طرق …. توسل به ائمه أطهار(ع) و توجه تام به مبدأ است. چونکه صد آمد، نود هم پیش ما است. با دراویش و طریق آنها کاری نداریم. طریقه، طریقه علما و فقها است، با صدق و صفا. »

توسل به حضرت سیدالشهدا(ع)

محال است انسانی به جز از راه سیدالشهدا علیه السلام به مقام توحید برسد. سریان فیوضات و خیرات از مسیر حضرت سیدالشهدا علیه السلام است و پیشکار این فضیلت هم حضرت قمر بنی هاشم ابالفضل العباس علیه السلام است.

دعا برای فرج امام زمان(ع)

از آن چیزها که بسیار لازم و با اهمیت است دعا برای فرج حضرت حجت ـ صلوات الله علیه ـ در قنوت نماز وتر است بلکه در هر روز و در همه دعاها.

دل هیچ کس را نرنجانید!

دیگر آن که، گر چه این حرفها آهن سرد کوبیدن است، ولی بنده لازم است بگویم اطاعت والدین، حسن خلق، ملازمت صدق، موافقت ظاهر با باطن و ترک خدعه و حیله و تقدم در سلام و نیکویی کردن با هر برّ و فاجر، مگر در جایی که خدا نهی کرده. الله الله الله که دل هیچکس را نرنجانید!

تا توانی دلی بدست آور دل شکستن هنر نمی باشد

رفع ناراحتی های روحی

آن مرحوم در هنگام اضطراب و ناراحتی های روحی، خواندن این کلمات را سفارش می کردند: « لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الحمد و له الملک و هو علی کل شیء قدیر، أعوذ بالله من همزات الشیاطین و أعوذ بک ربی من أن یحضرون إن الله هوالسمیع العلیم: هیچ معبودی جز خداوند یکتای بی شریک وجود ندارد و ستایش و حکومت مخصوص اوست و او بر هر کاری تواناست.

از وسوسه های شیاطین به خدا پناه می برم و به تو پناه می برم ای پروردگارم از این که نزد من حاضر شوند. همانا خداوند شنوا و داناست. »

حق الناس

آیت الله نجابت نقل می کند: وقتی که بنده مشرف شدم خدمت ایشان فرمودند: « هر حقی که هر کس بر گردن تو دارد باید ادا کنی.

خدمت ایشان عرض کردم:مدتی قبل در بین شاگردهایم که نزد بنده درس طلبگی می خواندند، یکی خوب درس نمی خواند. بنده ایشان را تنبیه کردم.

اذن از ولیّ او هم داشتم در تربیت. در ضمن این جا هم نیست که از او طلب رضایت کنم. می فرمودند: « هیچ راهی نداری، باید پیدایش کنی. گفتم آدرس ندارم، گفتند باید پیدا کنی.

آقای قاضی فرمودند : هر حقی که برگردنت باشد تا ادا نکنی باب روحانیت، باب قرب، باب معرفت باز شدنی نیست. یعنی این ها همه مال حضرت احدیت است. و حضرت احدیت رضایت خود را در راضی شدن مردم قرار داده است.»

رفع گرفتاری

علامه لاهیجانی انصاری روزی از ایشان پرسیدند که در مواقع اضطرار و گرفتاری چه در امور دنیوی و یا در امور اخروی و بن بست کارها به چه ذکری مشغول شویم تا گشایش یابد؟

در جواب فرمودند: « پس از 5 بار صلوات و قرائت آیة الکرسی در دل خود بدون آوردن به زبان بسیار بگو:

« اللهم اجعلنی فی درعک الحصینة التی تجعل فیها من تشاء : بار پروردگارا! مرا در حصن و پناهگاه خود و در جوشن و زره محکمت قرار بده که در آن هر کس را که بخواهی قرار می دهی تا گشایش یابد. »

حضور قلب

حجت الاسلام آقای دکتر مرتضی تهرانی می فرمایند: « آیت الله قاضی در پاسخ شخصی که از ایشان تقاضای سفارش کرد، فرمودند:

قلم و کاغذ از جیبت درآور و بنویس:

سررشته دولت ای برادر به کف آر وین عمر گرانمایه به خسران مسپار

یعنی همه جا با همه کس در همه جا می دار نهفته چشم دل جانب یار »

برآورده شدن حاجت

« مرحوم قاضی قرائت دعای زیر( دعای سریع الاجابه، مفاتیح الجنان ) را به مدت چهل شب، هر شب یک تا صد بار برای برآورده شدن حاجت سالکان درگاه الهی مفید می دانستند:

إِلَهِی كَیْفَ أَدْعُوكَ وَ أَنَا أَنَا وَ كَیْفَ أَقْطَعُ رَجَائِی مِنْكَ وَ أَنْتَ أَنْتَ؟ إِلَهِی إِذَا لَمْ أَسْأَلْكَ فَتُعْطِیَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَسْأَلُهُ فَیُعْطِینِی؟ إِلَهِی إِذَا لَمْ أَدْعُكَ [أَدْعُوكَ‏] فَتَسْتَجِیبَ لِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَدْعُوهُ فَیَسْتَجِیبُ لِی؟

إِلَهِی إِذَا لَمْ أَتَضَرَّعْ إِلَیْكَ فَتَرْحَمَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَتَضَرَّعُ إِلَیْهِ فَیَرْحَمُنِی؟ إِلَهِی فَكَمَا فَلَقْتَ الْبَحْرَ لِمُوسَى وَ نَجَّیْتَهُ أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تُنَجِّیَنِی مِمَّا أَنَا فِیهِ وَ تُفَرِّجَ عَنِّی فَرَجا عَاجِلا غَیْرَ آجِلٍ بِفَضْلِكَ وَ رَحْمَتِكَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»

تقویت حافظه

آن مرحوم برای تقویت حافظه، خواندن آیت الکرسی و معوذتین ( دو سوره مبارکه ناس و فلق ) را سفارش می فرمودند.

عمل به دانسته ها

برو آنچه از نیکی که می دانی درست عمل کن؛ در نهایت دقت و سعی، بدان که تو عارف خواهی بود.

شرح حال

1.‌ زندگي‌

سيد ابوالحسن موسوی اصفهاني، فقيه امامی و مرجع تقليد شيعيان جهان، در سال 1284 در روستاي مَديسه از توابع لنجان اصفهان ديده به جهان گشود.

وی از اولاد و احفاد امامزاده محمود طیار (مدفن در روستای درب کلات شهرستان دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد) میباشد که نسبش (با 32 واسطه) به موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم (ع) می رسانند.

جد ایشان مرحوم سید عبدالحمید و مدفون در قریه سورک- از علمای ازکیا و ازشاگردان شیخ محمد حسن صاحب جواهر و شیخ موسی کاشف الغطا بوده و علاوه بر تألیف و گردآوری تقریرات فقهی استادش شیخ موسی، شرحی نیز بر«شرایع الاسلام» علامه حلّی به خط سید عبدالحمید نزد آیت الله اصفهانی موجود بوده است. عبدالحمید پس از اتمام تحصیل به اصفهان بازگشت و تا پایان عمربه کار تدریس و امور شرعی اشتغال داشت.

ولی سید محمد پدر اصفهانی که در ایام اقامت پدرش (سید عبدالحمید) در کربلا متولد شد اهل علم نبود و در شهر خوانسار وفات یافت. درمورد طلبگی اصفهانی نقل شده که سید محمد پدر او بواسطه سختیهای فراوانی که در آنزمان متوجه اهل علم بود، ضیق معاش و جدایی از خانواده، با طلبه شدن فرزندش مخالف بوده امّا بعد از پافشاری واصرار وافر سید ابوالحسن بالأخره پدر به این امر رضایت داده.

بدین ترتیب سید ابوالحسن تحصیلات مقدماتی را در قریه مدیسه به انجام رسانید و در آغاز جوانی به حوزة علمیه اصفهان رفت.

در اصفهان، در مدرسه «نیماورد» آن شهر تحصیلات خود را ادامه و با استفاده از محضر استادان آن حوزه به تکمیل دانش در علوم نقلی و عقلی پرداخت، وی پس از گذراندن سطوح فقه و اصول، به محافل درس خارج استادان این حوزه راه یافت. از میان همة استادانش در حوزة اصفهان، تنها شخصیتی که اصفهانی به نام و نشان از اویاد کرده، آخوند ملا محمد کاشانی است که از مدرسان علوم عقلی و ریاضی بوده است.

از دیگر استادان او در اصفهان سید مهدی نحوی، سید محمد باقر درچه ای، سید هاشم چارسوقی، ابوالمعالی کلباسی و میرزا جهانگیر خان قشقایی را بر شمرده اند.

به حکایت آنچه اصفهانی به خط خویش بر ظهر تقریرات شیخ موسی کاشف الغطا تألیف جد خود نوشته است، وی اصفهان را به قصد نجف در 13 ربیع الاول سال 1308 ق ترک کرد و در 11جمادی الاول همان سال در حالی که بیست وچهار سال داشت به نجف رسید.

نجف در زمانی که اصفهانی وارد آن شد در قلة شکوه و مزیّن به وجود مدرسان بزرگ بود. مشهورترین ایشان میرزا حسن شیرزای (صاحب فتوای تحریم تنباکو)، آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، حاج سید محمد کاظم طباطبایی یزدی ، میرزا محمد تقی حائری شیرازی، شیخ فتح الله شریعت اصفهانی بودند که همه مرجع تقلید و از شاگردان شیخ محمد حسن اصفهانی و شیخ مرتضی انصاری و وارث مقامات علمی ایشان به شمار می رفتند.

وجود این مدرسان عالی مقام و محیط روحانی نجف سبب شد که آیت الله اصفهانی عصا و انبان سفر را همانجا بر زمین گذارد و تا پایان عمر از نجف به جایی دیگر منتقل نشود. آنجا در مدرسه «صدر» که از مراکز برجستة حوزة نجف بود ساکن شد و به استفاده از بزرگترین استادان فقه و اصول توفیق یافت. از میان همة این استادان، اصفهانی بیش از همه از درس آخوند خراسانی استفاده کرد.

چه او بیشتر از سه سال و اندی درس میرزاحبیب الله رشتی را درک نکرد و پس از آن، یعنی حدود 17 سال به شیوه ای ممتد و مستمر از درس آخوند خراسانی بهره مند شد چنانکه از نزدیکترین و بهترین شاگردان و اصحاب این استاد بشمار می رفت. وی همزمان با حضور در درس خارج آخوند خراسانی، خود به تدریس رسائل و کفایه اشتغال داشت. بعد از این دیگر نیازی به درس نداشت و خود به تدریس فقه و اصول پرداخت.

مرجعیّت عامه پس از آخوند خراسانی به سید محمد کاظم یزدی و میرزا محمد تقی شیرازی منتقل شد و شیرازی، نخستین مرجعی بود که احتیاطات خود را به اصفهانی ارجاع داد همچنین نوشته اند که شیرازی، سید ابوالحسن اصفهانی و شریعت اصفهانی را پس از خود شایسته مقام مرجعیّت معرفی کرده بود.

بعد از وفات شیرازی در سال 1338ق وشریعت اصفهانی در1339ق، آیت الله اصفهانی و آیت الله حاج میرزا حسین نایینی که در علم و سیاست جانشین به حق وی بودند به مقام مرجعیّت تقلید نائل آمدند. هر دو همشهری و شاگرد آیت الله خراسانی و هر دو دارای افکار ضد انگلیسی و مشروطه خواه و در سیاست ایران همفکر بودند امّا شهرت و تعداد مقلّدان آیت الله اصفهانی در بین مردم بیشتر از میرزا نایینی بود شاید مداخلة حاد نایینی در سیاست ایران و عراق و همکاری نزدیک او با سران مشروطه در مقابل روش اعتدال و احتیاط سیاسی اصفهانی موجب این تفاوت بود.

پس از وفات میرزای نایینی و حائری یزدی در سال 1355 ق/1314ش مقام مرجعّیت تقلید شیعیان در بخش عمدة جهان تشیع در شخص اصفهانی منحصر شد. بدین ترتیب مقام مرجعیّت در وجود او انحصار یافت و تا ده سال بعد که زندگی را بدرود گفت بر مسند ریاست حوزة علمیه نجف تکیه داشت این تمرکز مرجعیّت و قبول شیعیان جهان در وجود هیچ مرجعی قبل اصفهانی(بعد از مشروطیّت) دیده نشده بود.

علاوه بر مرجعیت و ریاست حوزة علمیه نجف از دیگر اهمّ زندگی او بدین شرح می باشد؛ قرار گرفتن در هئیت منتخب خمسه مجتهدین طراز اوّل بمنظور احراز انطباق مصوبات مجلس شورای ملّی با احکام فقه شیعه (1328ق/1289ش)، که ازشرکت در این هیئت اعتذار جست، مشارکت درفتوای تحریم انتخابات عراق و در نتیجه تبعید به ایران برای حدود یکسال(1341ق/1301ش)، صدور فتوای مبارزه با نیروهای انگلیسی در نتیجه تصرف بصره (1360ق/1320ش)

اصفهانی شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محقّقان برجسته فقه و اصول را در دوران تدریس ممتد و مستمر خود در حوزه نجف تربیت کرد که از جمله آنها میتوان از این شخصیتها نام برد، میرزا حسن بجنوردی، سید محمود شاهرودی، سید محسن حکیم، سید هادی میلانی، سید محمد حسین طباطبایی، محمد حسین خیابانی(پدر آیت الله جعفر سبحانی)، میرزا هاشم آملی، محمد تقی آملی، سید جمال الدین گلپایگانی، مرحوم علامه شيخ محمدعلي العمري(از بزرگان شيعه عربستان) و …..

افزون بر موضع گیری های اصفهانی در دورة حیات ، درگذشت او نیز در عمل صورت حرکت سیاسی به خود گرفت. به گواهی برخی از منابع حضور وسیع مردم در مراسم عزاداری اصفهانی در آبان 1325ش/ذیحجة 1365ق در شکست فرقة دمکرات در آذربایجان مؤثر بود و برانگیخته شدن احساسات مذهبی مردم در جریان تشییع اصفهانی در جهت مبارزه با فرقة مزبور در مرثیه ای که خوشدل تهرانی در سوک اصفهانی پرداخته، نیز منعکس است.

2.‌ شرايط سياسي اجتماعي

دوران زندگی سید ابوالحسن اصفهانی مقارن با یکی از پر فراز و نشیب ترین مقاطع از تاریخ معاصر ایران است. او در طی 81 سال از زندگی خود حضور این شاهان را درک کرد؛ ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمد علی شاه، احمد شاه از سلسله قاجار و دوران کامل حکومت رضا شاه(پهلوی اوّل) و پنج سال آغازین حکومت محمد رضا شاه (پهلوی دوّم). این برهة حساس از تاریخ سیاسی معاصر ایران، مقارن باحیات اصفهانی شاهد تحوّلات سیاسی و اجتماعی عظیمی در ایران و جهان اسلام است،

از جمله؛ جنبش تحریم تنباکو، انقلاب مشروطه، استبداد صغیر و به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه، انعقاد قرارداد1907م بین روسیه و انگلیس در نتیجه تقسیم و اشغال ایران، وقوع جنگ جهانی اوّل و ادامه اشغال ایران، کودتای 1299ش و برآمدن رضا شاه، انقراض سلطنت قاجار و استقرار پهلوی اوّل، انقلاب 1920 عراق، اصلاحات رضا شاه، حادثه مسجد گوهر شاد و اعلام رسمی فرمان کشف حجاب، اشغال ایران توسط متفقین در نتیجه وقوع جنگ جهانی دوم، آغاز پهلوی دوّم، رشد احزاب بویژه حزب توده، اشغال آذربایجان ایران و پایان جدایی طلبی فرقة دموکرات آذربایجان.

از این رهگذر شناسایی ابعاد مختلف شخصیّت این مرجع و بویژه تعامل او با قدرتهای وقت در ایران و عراق و سیرة عملی او و موضعگیری های او در قبال این رویدادها قابل اهمیّت است.

3. آثار

آثار علمی بازمانده ازاصفهانی را می توان به 5 دسته تقسیم نمود:

1. نخست و مهمتر از همه، تقریرات فقهی و اصولی اوست که بوسیلة جمعی از شاگردان او در دروس خارج فقه و اصول، ضبط و تحریر شده است. یک دورة کامل از تقریرات او بدست میرزا حسن سیادتی سبزواری در فاصلة سالهای 1345- 1338ق در شش مجلد دستنویس و بعدها بعنوان «وسیله الوصول الی حقایق الاصول» در یک مجلد از طریق جامعه مدرسین قم چاپ شد.

نسخه ای دیگر از تقریرات او توسط شیخ محمد رضا طبسی جمع آوری شده است از این میان منتخباتی از تقریرات اصفهانی در علم اصول نشان دهندة مکانت علمی و ثمرة استفادة ممتد او از محضر آخوند خراسانی است و شاید مهمترین نمونه آنها، تقریرات استصحاب اصفهانی به تحریر شیخ محمد تقی آملی 1304-1391 ق از شاگردان او که نام دیگر اثر او مرتبط با اصفهانی کتاب «منتهی الوصول الی غوامض کفایه الاصول من افادات سیدنا» نام دارد.

2. دستة دوم تحریر فقهی و اصولی استادان اصفهانی است که وی به رسم معهود آنها را ضبط و تألیف کرده است. مهم ترین این آثار«شرح کفایه الاصول آخوند خراسانی» است (که به احتمال قوی باید تقریرات اصول آخوند بوده باشد.)

3. دستة سوم از آثار او رساله های عملیّه و فتوایی اوست که مهمترین آنها بعنوان «وسیله النجاه» شامل یک دورة کامل فقه از طهارت تا ارث به سبک عروه الوثقی تألیف سید محمد کاظم طباطبایی یزدی است.

نسخه کامل این اثر در سال 1355 ق به چاپ رسیده و نسخه های خلاصه شدة آن که شامل مسائل مبتلا بهِ مقلدین در حیات مؤلف بود 16 بار در 46 هزار نسخه چاپ شده است .

این کتاب بعنوان متنی فتوایی مورد توجه فقیهان بزرگ نسلهای بعدی قرار گرفته و تحریر الوسیله امام خمینی بهترین نمونةآن است. همچنین رسالة عملیّه اصفهانی به زبان فارسی به نام «ذخیره الصالحین» در حیات او سه بار به چاپ رسیده. نیز متنی فتوایی با عنوان «مناسک حج» از او به فارسی در سال 1342ق در نجف انتشار یافته و همچنین گزیده ای از رساله های عملیّه او بنام «منتخب الرسائل» 42 بار چاپ شده است.

4. دسته چهارم از آثار اصفهانی حواشی او بر تألیفات دیگران مانند «حاشیه بر تبصره علامه حلّی» که بارها در نجف، ایران و هند چاپ شده است. همچنین «حاشیه بر عروه الوثقی»تألیف سید محمد کاظم یزدی ، «حاشیه بر نجاه العباد » صاحب جواهر، «حاشیه بر ذخیره العباد فاضل شریبانی» و «حاشیه بر مناسک الحج» شیخ مرتضی انصاری.

5. دستة پنجم ازآثار اصفهانی مجموعه ای از فتاوی اوست که به قلم خود او نیست و بوسیله دیگران بر اساس فتاوی او تنظیم شده است. از جمله « انیس المقلدین» که آن را سیدابوالقاسم صفوی موسوی اصفهانی جمع و تالیف کرده، همچنین با حواشی میرزا فتاح شهیدی تبریزی، «تحفه العوام» که گزیده ای ازفتاوی اصفهانی تالیف خواجه فیاض حسن هندی به زبان اردوست، رساله ای نیز دراحکام عبادات به زبان ترکی که در میان شیعیان کرکوک در عراق متداول بوده است و از محل وتاریخ چاپ آن اطلاع در دست نیست.

بنظر چنین می رسد که اگر اصفهانی را در مقام مقایسه با هم عصران خود همچون آخوند خراسانی، میرزای نایینی، حاج نورالله اصفهانی و… قرار دهیم، در تألیفات ایشان با اثری که دارای وجه و بٍُعد سیاسی بطور خاص باشد روبه رو نمی شویم و همین امر ما را برآن می دارد تا با رجوع به شرایط و زمانه زندگی او که از پر متلاطم ترین روزگاران تاریخ معاصر می باشد از قیام تنباکو تا غائله آذربایجان در ایران، با توجه به موضع گیری ها و فعالیت های او به برداشتی از اندیشه و آرای او برسیم. چنانکه یکی از نویسندگان زندگینامه وی چنین بیان می دارد:

«آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی هر چند در فقه سیاسی تألیفی بطور موضوعی از خود بر جا نگذاشت، لیکن در سیرة عملی خویش از مجریان اصول اساسی فقه سیاسی اسلام و از رهبران خردمند جهان تشیع محسوب می شد. وی با برخورداری از علوم الهی و احاطه بر فقه و احکام اسلامی بسان اساتید فرزانه اش فقه سیاسی را جزئی جدا ناپذیر از تمامی فقه اسلامی می دانست و خود در اجرای احکام الهی سیاسی اسلام و جهاد با کفار و مشرکان و استعمار گران نقش فعال داشت.»

پس با رجوع به سیرة عملی او می توان به اندیشه سیاسی اش با توجه به فقدان تألیفات سیاسی اش پی برد. در مورد عدم تألیفات خاص سیاسی یا پربارتر از ایشان این نقل قول از سید محسن امین نیز شاید رهگشا باشد:

«من او را در سفرم به عراق به سال 1352ق از نزدیک دیده و سنجیدم. او را مردی یافتم که…..علاوه بر مکانت علمی، فقهی و اجتهادیش، سیاستمداری بزرگ بود و ریاست عامه که به او رسیده از روی شایستگی و استحقاق بود امّا این که از او تألیف دیگری جز رسائل عملیّه اش باقی نمانده است به دلیل استغراق او در تدریس، پاسخگویی به استفتاء ها و اداره ی حوزه علمیّه بود که همه این خدمات را شخصاً مباشرت می کرد و لذا فراغتی برای آن حتی یک سطر تألیف نداشت.»

سر انجام وی در شب نهم ذی الحجه سال1365ق/13آبان 1325ش در سن 81 سالگی در کاظمین وفات یافت، پیکرش را به نجف حمل کردند و بعد از تشیع در جوار استادش، آخوند خراسانی به خاک سپردند.

شادی روح ایشان صلوات